دیوان غزلیات اسیر شهرستانی

معرفی دیوان اسیر شهرستانی

دیوان اسیر شهرستانی مجموعه اشعار میرزا جلال الدین محمد اسیر شهرستانی (یا اصفهانی)، از شاعران شناخته شده قرن یازدهم هجری مشتمل بر مثنوی، قصیده، غزل، قطعه و رباعی است. اسیر معاصر شاه عباس اول و شاه صفی و شاه عباس دوم بود. از سال تولد و وفات او آگاهی دقیقی در دست نیست. او در نیمه اول قرن یازدهم هجری در اصفهان می زیست. وی متمایل به سبک هندی بود و ویژگی این سبک در اشعار او آشکار است. برخی عقیده دارند که اسیر از بانیان و ایجادکنندگان این سبک است. نازک خیالی بارزترین ویژگی شعر اسیر است و شاید در پرتو همین خصلت شعری باشد که او را پیشرو شاعران سبک هندی معرفی کرده اند. اسیر در استفاده از پارادوکس و تشبیه تمثيل و تناظر تمثيلي دو مصراع از یک بیت، که از خصایص بارز و ممتاز سبک هندی است، استاد است و، در اشعار او، شواهد متعددی از سبک مذکور مشاهده می شود. همچنین ترکیبهای وصفی و اضافی و مجازي بديع و گاه دور از ذهن (مانند آتش پرواز، زندانی دشت سفر، سنگ اندیشه) در زبان شعر اسیر بسامد نظرگیری دارد. الفاظ و تعبیرات محاوره ای (مانند: چشمک زدن، سرگوشی سخن گفتن) نیز در اشعار او دیده می شود. واژه های نزاکت، فانوس و، به خصوص آینه در اشعار او پربسامد است و شاعر از آنها ترکیبهایی چون آینه جنون، آینه گل و گل نزاکت ساخته است. به هر حال اسیر با خلق معانی پیچیده و خیال پردازیهای بدیع و کاربرد استعارات دور از ذهن در میان شاعران سبک هندی جایگاه ممتازی و در سیر تكاملي شعر زمان خود سهمی به سزا دارد. با این همه خیلی از سروده های او ویژگیهای سبک هندی را ندارد. در برخی غزلها از انوری و سعدی و حافظ تتبع کرده است. می توان گفت که اشعار اسير، خاصه غزلیات او، در عین برخورداری از خصوصیات ممتاز سبک هندی، به سبک عراقی نزدیک تر است. شاعر در قصایدش ارادت خاص به رسول اکرم صلى الله عليه و آله و سلّم و ائمه اطهار عليهم السلام نشان داده و اشعاری با ردیف «امیرالمؤمنین»، «یا علی مدد»، و «علی ابن ابیطالب» سروده که همه نشان دهنده ارادت او به خاندان نبوت است.

شاعر در میان انواع قالبهای شعر به غزل گرایش بیشتر دارد. ویژگی غزلهای او استفاده از اوزان کوتاه و توجه به وحدت موضوع است. از ویژگیهای قصاید او می توان به تجدید مطلع اشاره کرد. درون مایه قصاید وی بیشتر عشقی است. اسیر در سرودن قالبهای دیگر چندان توفیقی ندارد.

فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد چهارم)