سمک عیار | فرامرز بن خداداد بن عبدالله الکاتب الارجانی

معرفی کتاب سمك عيار

سمك عيار (شروع تألیف: ۵۸۵ قمری) رمانسی عامیانه – پهلوانی (حدود 650000 کلمه) از فرامرز ابن خداداد ابن عبدالله الكاتب الارجاني است. مکان و زمان وقوع: ایران قدیم؛ سده‌ی ششم قمری. مرزبان‌شاه، پادشاه حلب و شامات، با همه‌ی دارایی و سعادت از درد بی‌فرزندی در رنج بود. روزی این غصه را با وزیرش در میان نهاد و اندکی بعد به راهنمایی وزیر، کسی را به خواستگاری گلنار، دختر بیوه و فرزنددار پادشاه عراق فرستاد. گلنار عروس مرزبان‌شاه شد و خیلی زود از شوهر بار گرفت و پسری زایید که نامش را خورشیدشاه نهادند.

این داستان، ضمن آنکه سراسر شرح دلاوری‌ها و جوان‌مردی‌ها و زیرکی‌ها و تدابیر سمک برای تحقق آرزوی خورشیدشاه و سعادتمند ساختن اوست، نکات بسیاری مربوط به اوضاع اجتماعی ایران، خاصه وضع عیّاران و فتیان و کارها و خصائل آنان در بر دارد. و با توجه به اوصاف عیاران، در این کتاب حتی یک نمونه رفتار ذمیمه در میان عیاران دیده نمی‌شود. مؤلف یا گردآورنده‌ی داستان، راوی قصه را صدقه ابن ابی‌القاسم شیرازی معرفی کرده است و خود داستان نیز نخستین یا یکی از قدیم‌ترین و شیرین‌ترین داستان‌های فارسی است. محبوبیت این داستان عمدتاً مرهون كثرت حوادث تودرتو و در عین حال ارتباط آن‌ها با یکدیگر و ترویج خلقیات نیکو و فضایل انسانی و خصال جوانمردانه است. نثر آن ساده و شیرین و از حیث قواعد لغوی و دستوری در نهایت استحکام است و حاوی بسیاری کلمات و ترکیبات زبان فارسی است که در سایر کتاب‌ها کمتر می‌توان یافت.

نخستین بار به تصحیح پرویز ناتل خانلری در فاصله‌ی سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۵ در چهار جلد به طبع رسید. همین چاپ در ۱۳۶۲ با اصلاحات و ویرایش جدید در پنج جلد به انضمام شرحی تحت عنوان شهر سمک تجدید چاپ شد. 

منبع: فرهنگ ادبیات فارسی / نوشته‌ی محمد شریفی / ویراسته‌ی محمدرضا جعفری / انتشارات معین / چاپ دوم 1387