دیوان پروین اعتصامی

معرفی دیوان پروین اعتصامی

دیوان پروین اعتصامی مجموعه اشعار پروین اعتصامی (۱۲۸۵ – ۱۳۲۰ش) شاعر ایرانی در قالب قصیده، قطعه و مثنوی است که در ۱۳۱۴ منتشر شد. این چاپ شامل ۱۵۸ قصیده و قطعه و مثنوی است. از ویرایش دوم (۱۳۲۰ش) به بعد، شمار اشعار به ۲۱۱ (مجموعاً ۵۶۰۶ بیت) افزایش یافته است. افزوده ها شامل سروده های شاعر در فاصله سالهای ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ همچنین شعرهایی است که به دلیل محدودیتهای سیاسی، چاپ آنها در ۱۳۱۴ مقدور نبوده است. در ویرایش دوم چند غزل نیز درج شده است.

قدیم ترین اشعار دیوان پروین سیزده قطعه شعری است که در فاصله شعبان ۱۳۳۹ تا جمادی الاول ۱۳۴۱ (اردیبهشت ۱۳۰۰ تا دی ماه ۱۳۰۲) در دوره دوم مجله بهار، به مدیریت پدرش، یوسف اعتصام الملک، منتشر شده است. قدرت شاعری او در این اشعار، که در چهارده پانزده سالگی سروده شده اند، به خوبی نمایان است. عناوین آنها به شرح زیر است: «ای مرغک»، «ذره»، «گوهر و سنگ»، «اشک یتیم»، «کودک آرزومند»، «صاعقه ما ستم اغنیاست»، «سعی و عمل»، «اندرزهای من» «از یک غزل» (در بخش دوم دیوان به طور کامل و با عنوان «نکته ای چند» آمده است)، «مادر دوراندیش»، «خزان»، «اندوه و فقر»، «از غبار فکر باطل».

پروین شاعری اخلاق گرا و شعر او تعلیمی است. پیامهای اخلاقی او، در قصیده هایش، که به شیوه ناصر خسرو بسیار نزدیک است مستقیماً عرضه می شود. اما در بیشتر قطعه ها و مثنویهای او اصول اخلاقی از طريق تمثيل و مناظره و از زبان اشیا یا عناصر طبیعت از جمله جانوران بیان شده است. مثنویهای «جولای خدا»، «لطف حق»، «شکنج روح»، قطعه های «گرگ و سگ»، «مناظره»، «اشک یتیم»، «امروز و فردا»، و غزل «سفر اشک» از جمله شعرهای به یادماندنی پروین هستند.

در اشعار او چندین حکایت ساده به شرح دردها و رنجهای ستمدیدگان و کودکان بی پناه اختصاص یافته است. این حکایتها که بیشتر در قالب قطعه سروده شده اند، نمودار انسان دوستی عمیق شاعر و احساس شفقت و ترحم او به طبقه محروم اند و درعین حال، نشانه تحولی که بر اثر نهضت مشروطیت در دیدگاه بسیاری از شاعران ایرانی پدید آمد و شعر آنان را به مردم و جامعه نزدیک ساخت.

مقدمه ملک الشعرای بهار بر چاپ اول دیوان پروین ضمن آنکه نظر تحسین آمیز او را نسبت به شاعر نشان می دهد، نقاط ضعف او را نیز می نمایاند به نظر بهار، قدرت شاعری پروین در قطعه ها جلوه گر شده و بخش قطعات را روح دیوان پروین می توان شمرد. او می گوید: «لطف بیان و دقت معانی و ذوق و ابتکار در اینجا اتفاق و امتزاجی به سزا دارد. گوینده ماهر خود را در این قسمت زیادتر نشان می دهد.»

دیوان پروین اعتصامی بارها به طور کامل یا به صورت برگزیده و گلچین به چاپ رسیده است. همچنین منتخبی از دیوان او را حشمت مؤید ترجمه کرده و با عنوان ناله بلبل (امریکا، انتشارات مزدا، ۱۹۸۵) به چاپ رسانده است.

فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد چهارم)