دیوان اشراق | میر محمد باقر داماد

معرفی دیوان اشراق

دیوان اشراق مجموعه اشعار سید محمد باقر بن شمس الدين محمد حسینی استرآبادی، معروف به میرداماد و متخلص به اشراق (۹۷۰ – ۱۰۴۰ق)، از حكما و دانشمندان اشراقی مسلک عصر صفویه و استاد ملاصدرای شیرازی است. دیوان اشعار او را، میر سید احمد علوي عاملی، داماد و شاگرد وی پس از مرگ استاد به فرمان شاه صفی گردآوری و تدوین کرده است.

میرداماد به شاعری شهرت ندارد. اشعار بازمانده از او آنهاست که از سر تفنن سروده است. با این همه منابع نزدیک به زمان او به شاعري وی اشاره کرده اند. دیوان موجود او ۱۴۰۰ بیت دارد. دو قصیده مشتمل بر ۱۰۰ بیت یکی به اقتفاي قصيدة فخرية منسوب به نظامی گنجوی در تفاخر به فضیلتهای خویش سروده و دیگری با ردیف آفتاب در اقتفای قصیده ای از انوری میرداماد در این دو قصیده به تكلف تمایل دارد چنانکه از استعمال واژه هاي عربي نامتداول در زبان فارسی ابایی ندارد.

بخش دیگر دیوان او غزلیات است که مشتمل بر ۳۶ غزل است و شامل ۲۵۳ بیت. بیشتر غزلهای او ۵ تا ۱۰ بیت دارد با ردیفهای فعلی، و تنها رديف اسمي دشوار در آن واژه «خط» است. وزنهاي عروضي آن، وزنهای رایج فارسی است و در مجموع متمایل به سبک عراقی با وجود این در پاره ای غزلها به لحاظ لحن ــ و نه به لحاظ دیگر ویژگیها ــ به سبک اصفهانی یا هندی نزدیک شده است. در غزلهای او، عشق ـ که گاه رنگ مجازی دارد و گاه آمیخته با عشق عرفانی است ـ مهم ترین موضوع است.

در دیوان چهار مثنوی جای دارد. یک مثنوی دو بيتي متأثر از افکار مولوی و یک مثنوي سه بیتی که هر دو در بخش قطعات آمده و یک مثنوی ۱۴ بیتی در پاسخ به بیتِ معروفِ مولوی ـ پای استدلالیان چوبین بود ـ و ردِ آن.

فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد چهارم)