تات نشین های بلوک زهرا | جلال آل احمد

معرفی کتاب تات نشینهای بلوک زهرا

تات نشینهای بلوک زهرا تک نگاری مصوری درباره دو ده سگزآباد و ابراهیم آباد از دهات بلوک زهرای قزوین نوشته جلال آل احمد (۱۳۰۲- ۱۳۴۸)، داستان نویس و مقاله نویس ایرانی، که در ۱۳۳۴ منتشر شد. وجه انتخاب عنوانی آن زبان اهالی دهات بلوک زهرا است که به گویش تاتی سخن می گویند. کتاب حاوی اطلاعاتی است از تلاش روزمره و آداب و رسوم و خُلقیات مردم ده نشین حاصل خاطرات دوران کودکی و مشاهدات نویسنده، در مایه دو تک نگاری دیگر این نویسنده به نام های اورازان و جزیره خارک، درُ یتیم خلیج فارس، شامل هشت فصل همراه با چندین عکس و طرح و نقشه.

 فصل اول با عنوان «آشنایی با محل» مقدمه گونه ای است که، در آن انگیزه نگارش و مختصری درباره چگونگی آشنایی نویسنده با محل بیان می شود.

در فصل دوم از موقعیت جغرافیایی، زبان، جمعیت، شیوه زندگی و خصایص اخلاقی اهالی محل سخن می رود. به دنبال آن، تقسیمات دهداری و کدخدایی و تفاوت فرهنگی دو ده سگزآباد و ابراهیم آباد شرح داده شده و، در پایان فصل، اسامی دهات بیست و هشتگانه بلوک زهرا آمده است.

 فصل سوم به آب و زمین این دو ده اختصاص دارد و، در آن، نحوه آبیاری مزارع، خصوصاً طرز تقسیم آب بین اهالی، ساعت آبی، تقسیم محصول بين ارباب و رعیت و سازماندهی آن در خرمنگاه، سهم رسوم برها، دشتبان، حمامی، سلمانی، آهنگر و نجار از محصول همچنین بادهای محلی با نام محلی و زمان و جهت آنها در پایان فصل می آید.

در فصل چهارم، نحوه کسب و کار اهالی بررسی می شود. کشت و زرع به شیوه سنتی است. نویسنده بعضی از ادوات زراعتی را توصیف کرده است. مراسم انگورچینی و رفتار خاصی که اهالی با تاک دارند به تفصیل بیان شده است. همچنین نحوه مبادلات کالا شرح داده شده است.

فصل پنجم، از چگونگی ساختمان خانه ها بحث و چند طرح از آنها ارائه شده همچنین درباره تزیینات خانه ها و امامزاده ها، خورد و خوراک اهالی، نوع پوشش زنان و مردان مطالبی ذکر شده است.

فصل ششم به مراسم سرور و سوگ و عزاداری محرم اختصاص دارد که نخست شرح مفصلی است از مراسم عروسی و اختلاف مراسم بین دو ده ابراهیم آباد و سگزآباد. سپس، شرح مراسم عزاداری محرم و به خاک سپاری مرده ها به اختصار آمده است. در پایان، تصویر چند سنگ قبر قدیمی با توضیحاتی دربارهٔ نوشته ها و نقوش آنها درج شده است.

در فصل هفتم با عنوان «افسانه و متل»، افسانه وجه تسمیه تات، سگزآباد، ابراهیم آباد و کوه رامند ذکر و گفته شده است که لفظ تات، براساس افسانه ای به زمانهای بسیار قدیم باز می گردد که پادشاهی خون خوار به همین نام قصد آن می کند که آبادیها را نابود سازد. چون به نزدیکی زهرا و خمسه می رسد، اهالی به پیشواز او می روند و از کشتار و خرابی نجات می یابند. شاه و اطرافیانش آنجا می مانند، زاد و ولد می کنند و زبانشان که «تاتی» است رایج می گردد. در ادامه، دو نوع از بازیهای کودکانه، شعری از شاعری اهل ابراهیم آباد، سه افسانه به لهجه تاتی با آوانویسی و ترجمه فارسی آن، چند مثل و تکیه کلام و جمله و عبارت روزمره نقل می شود.

در فصل آخر، واژه نامه فارسی – تاتی با لهجه سگزآبادی و ابراهیم آبادی همراه با چند نکته از آواشناسی تاتی و نکات دستوری آن از جمله صرف چند فعل آمده است. داده های اثر با روش مشاهده و مسموعات فراهم آمده است. در ترتیب مندرجات فصول آن نیز اندکی آشفتگی دیده می شود. در مبحث ساختمان دستوری گویش نیز، ارباب فن وجود اشتباهاتی را گوش زد کرده اند. قلم شیرین داستان گویی نویسنده در لا به لای مطالب و اظهار نظرهای شخصی او مطالعه اثر را لذت بخش ساخته است.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد دوم)