سفرنامه ی شاردن

معرفی کتاب سفرنامه شاردن

سفرنامه‌ی شاردن کتابی به زبان فرانسه، گزارش پرمایه‌ی سفر ژان شاردن (۱۶۴۳ – ۱۷۱۳)، نویسنده و سیاح مشهور فرانسوی به ایران و دوران اقامت او در اصفهان در عهد صفویه است. در سفرنامه‌ی شاردن تصاویری درج شده که در آن‌ها ایران و احوال ایرانیان آن روز نشان داده شده و ذخایر گران‌بهایی از این حیث به جا گذاشته است. با همه‌ی این اوصاف، شاردن به اوضاع معیشتی و احوال انبوه مردم کمتر توجه نموده و در باب زندگی قشر متوسط و فقیر جامعه می‌توان گفت خاموش مانده است. شاردن بـه شهر اصفهان طبعاً توجه خاص داشته و عشری از حجم سفرنامه‌ی خود را به وصف کاخ‌های پادشاهان و عمارت مجلل وزیران و بزرگان و مساجد و باغ‌های آن اختصاص داده است. او همچنین از شئون دینی و نهادینه‌شدن مذهب شیعه در سال‌های پایانی فرمانروایی صفویان گفتگو کرده و در فصلی از سفرنامه با عنوان «هیئت روحانیون»، ساختار این نهاد حیاتی را از دوره‌ی شاه عباس به بعد مستقلاً بررسی کرده ضمن آنکه از سابقه‌ی آن نیز اطلاعاتی به دست داده است. وی، در این باب، به سلسله مراتب روحانیت شیعه در عصر صفوی و قدرت و نفوذ مقام صدر اشاره و آن را با مقام مفتی در عثمانی مقایسه کرده است. از نکات مهم در گزارش شاردن بیان دیدگاه نظری تشیع در نفی مشروعیت حکم‌روایی سلطان است. تحقیقات شاردن درباره‌ی پیروان ادیان دیگر به خصوص زردشتیان ایران نیز ارزشمند است. شاردن درباره‌ی بازرگانی خارجی ایران از طریق خلیج فارس خصوصاً تجارت اسب اطلاعات جالب و خواندنی به دست داده است. زبان نویسنده ساده و شیواست. این اثر چندین بار، به زبان اصلی (فرانسه) و دیگر زبان‌های اروپایی، در ليون، آمستردام، لایپزیگ، و لندن به چاپ رسیده است.

کامل‌ترین و دقیق‌ترین چاپ این سفرنامه از لوئی ماتیو لانگله‌ی فرانسوی است که به سال ۱۸۱۱ در یازده جلد منتشر شده است. در ایران، نخستین بار، حسین عریضی یک جلد از سفرنامه‌ی ده جلدی شاردن، ویژه‌ی اصفهان، را به زبان فارسی ترجمه کرد که با عنوان سفرنامه‌ی شوالیه شاردن فرانسوی در اصفهان به سال ۱۳۳۰ منتشر شد. همین ترجمه با مقدمه‌ای از علی دهباشی با عنوان سفرنامه‌ی شاردن، قسمت شهر اصفهان به سال ۱۳۶۲ به چاپ رسید. محمد لوی عباسی این اثر را ترجمه کرد که به سال ۱۳۳۵، به نفقه‌ی انتشارات امیرکبیر، در ده جلد چاپ و منتشر شد. اقبال یغمایی ترجمه‌ی مجددی از آن را در پنج جلد در 1372 به چاپ رساند. رانَلد فریر نیز تلخیصی از آن را با عنوان برگزیده و شرح سفرنامه‌ی شاردن پدید آورد که ترجمه‌ی آن به قلم حسین هژبریان و حسن اسدی در ۱۳۸۴ به چاپ رسید. محمد لوی عباسی در ترجمه‌ی خود عناوین و مطالبی را افزوده است. اما اقبال یغمایی، ضمن حفظ امانت و سیمای اثر و خودداری از دخل و تصرف در متن، توضیحات و تعلیقات سودمندی درباره‌ی پاره‌ای از ابهامات در متن و اَعلام جغرافیایی و شخصیت‌ها آورده که به فواید آن افزوده است.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد چهارم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ اول 1396