دیوار | فروغ فرخزاد

معرفی کتاب دیوار

دیوار دومین مجموعه شعر فروغ فرخزاد (۱۳۱۳- ۱۳۴۵)، شاعر نوپرداز ایرانی است، که در ۱۳۳۵ منتشر شد. این مجموعه، در کنار اسیر (۱۳۳۱) و عصیان (۱۳۳۶) حاصل دوره‌ی نخست شاعری فرخزاد است – دوره‌ای که وی هنوز به زبان ویژه و بلوغ شاعرانه‌ی خود دست نیافته بود و تنها برای بیان احساسات رمانتیک و شخصی خود شعر می‌سرود. دیوار، که فروغ آن را به همسر سابقش تقدیم کرده، مشتمل است بر بیست و پنج قطعه شعر که هجده قطعه‌ی آن در قالب چارپاره و هفت قطعه‌ی آن نیمایی است. استفاده از چارپاره، که قالب «بینابینی» دهه‌ی ۱۳۳۰ است، نشان می‌دهد که فروغ هنوز برای گذر از مرزهای سنت ادبی که بعداً نیز، در برخی از سروده‌هایش به عنصر صوری آن در وزن علاقه‌مند مانده، آمادگی کافی نیافته و میان رعایت هنجار ادبی زمانه‌ی خویش و عبور از آن مردد است هر چند، با سرودن قطعاتی به شیوه‌ی نیمایی، کوشیده شهامت طبع خویش را بیازماید. این نیمایی‌ها به لحاظ شکلی نواند اما هسته و مغز آن‌ها هنوز تغییر نکرده است. تلاش‌های فرخزاد برای انتخاب درون‌مایه‌های جدی و طرح شاعرانه‌ی آن‌ها در دیوار هنوز ابتدایی است. مضامین غالب اشعار این دفتر حسب حال است. شاعر گاه از عشق و وصال سرخوش است و گاه از هجران و دلتنگی نالان. تنهایی بر تعابیر شاعرانه‌اش سایه می‌افکند. صور خیال شاعر پس وام‌دار طبیعت است: آسمان و خورشید و سنگ و ساحل و… همه با رگه‌هایی از احساسات شاعر پیوند می‌یابند و صور خیال او – «چشمه‌ی نور»، «شکوفه‌ی اندوه»، «ساحل لطف»، «طوفان طعنه»، «موج حادثه»، «گل رؤيا» «ساحل خورشید»، «درخت خشک پندار» – را شکل می‌دهند. نوآوری و تازه‌آفرینی نیز در دیوار کم نیست. از خلال همین مغازله‌ی شاعر با طبیعت، آگاهی و شعور او شاعرانه جرقه می‌زند و روح حساس وی را به مخاطب می‌شناساند. از جمله در قطعات «دیوار»، «دانه‌ی اندوه» و «قصه‌ای در شب» می‌توان نشانه‌های ظهور شاعری شوریده و دردآگاه را سراغ گرفت. فروغ، بعدها که در مسیر پختگی با سرعتی شگفت گام زده، درباره‌ی دیوار چنین قضاوت می‌کند: «دیوار و عصیان در واقع دست‌وپازدنی مأیوسانه در میان دو مرحله‌ی زندگی است. آخرین نفس‌زدن‌های پیش از یک نوع رهایی است.» نیز، در یادداشتی به برادرش می‌نویسد: «فروغِ این کتاب یک فروغ ساده، احمق و احساساتی است.» این داوری‌ها نشان‌دهنده‌ی شناخت رو به تکامل شاعر از «شعر» و از «خویش» است – شناختی که بعدتر، در تولدی دیگر، به بیان درمی‌آید. از بهترین و شورانگیزترین قطعات دفتر دیوار می‌توان به «گناه»، «دیوار»، «دانه‌ی اندوه»، «گم‌شده»، و «قصه‌ای در شب» اشاره کرد.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد سوم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ دوم 1396