دل کور | اسماعیل فصیح

معرفی کتاب دل کور

دل‌کور بهترین رمان دوره‌ی نخست نویسندگی اسماعیل فصیح (۱۳۱۳ – ۱۳۸۸)، داستان‌نویس مجرب ایرانی است، که در ۱۳۵۱ منتشر شد. فصیح تاریخچه‌ی زندگی خانواده‌ای تهرانی به نام «خانواده‌ی آریان» را، همپای تغییر و تحول شهر تهران در گذر زمان، موضوع بیشتر رمان‌های خود ساخته است. در دل کور، با زندگی پدر و مادر خانواده، «ارباب حسن» و «کوکب خانم»، و پسران آنان آشنا می‌شویم که هر یک معرف تیپ اجتماعی مشخصی هستند و بازتاب راه‌های رفته و رفتارهای نیروهای اجتماعی دهه‌ی ۱۳۴۰ – ۱۳۵۰ را در خُلقیات و عملکرد آن‌ها می‌توان دید. طرح داستان بر اساس سفر ذهنی کوچک‌ترین پسر خانواده، «صادق»، بنا شده است. ماجرا در طول یک شب تا صبح، به شکل یادآوری خاطرات، اتفاق می‌افتد. اما فصیح بر خلاف نویسندگان رمان نو، گذشته را به صورت هجوم یادهای درهم‌پیچیده روایت نمی‌کند بلکه، مانند رمان‌نویسان واقع‌گرای قرن نوزدهم میلادی، توالی زمانی رویدادها را رعایت می‌کند. داستان، در فصل اول، با خواب کابوسناک صادق آغاز می‌شود که درخونگاه، محله‌ی دوره‌ی کودکی خود را مردابی خون‌آلود میبیند – صحنه‌ای متناسب با سایه‌ی هراسناک «مختار»، پسر بزرگ خانواده، که همه‌ی فصول رمان را فرا می‌گیرد.

دل‌کور را می‌توان رمان شهر تهران دانست؛ زیرا نویسنده، با نثری ساده و روشن، حوادث زندگی شخصیت‌های خود را بر زمینه‌ای از تاریخچه‌ی پایتخت به پیش می‌برد. محله‌ی قدیمی درخونگاه هم مکان رویدادهای داستان است هم زمان وقایع را نشان می‌دهد. زندگی کهنه کم‌کم رنگ می‌بازد و نسلی جایگزین نسلی می‌شود و آداب و رسوم و باورهای عامه رو به دگرگونی می‌نهد. تصویر کوچه‌ها و خیابان‌های تهران قدیم، سینماهای کوچه‌ی ملی، اسب‌دوانی در جلالیه، کنسرت‌های گراند هتل و کافه شهرداری و جامعه‌ی باربد مایه‌ای از نوستالژی وارد داستان می‌کند. توجه به وقایع تاریخی و معنابخشیدن به آن‌ها از طریق حوادث زندگی شخصی قهرمانان موفقیت نویسنده را در ارائه‌ی تصویری گویا از یک دوره‌ی تاریخی تضمین می‌کند.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد سوم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ دوم 1396