تولدی دیگر | فروغ فرخزاد

معرفی کتاب تولدی دیگر

کتاب تولدی دیگر چهارمین مجموعه شعر (چاپ اول : ۱۳۴۲) فروغ فرخزاد است (۱۳۱۳-۱۳۴۵)، شاعر نوپرداز ایرانی، متعلق به آخرین دوره شاعری اوست که اشعار سالهای ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۲ شاعر را در بر می گیرد.

 اشعار این مجموعه، هم از نظر ساخت و هم از لحاظ فکر و محتوا، با سه مجموعه پیشین شاعر (اسیر، دیوار، عصیان) به کلی تفاوت دارد. فروغ، از سال ۱۳۳۱تا ۱۳۳۷، قطعاتی سرود در قالب معمول چارپاره سرایان آن سالها و به ندرت با مصراعهای کوتاه و بلند و بی هیچ تأثیر از زبان و فضای شعر نیما. وی، در این اشعار، جز به بیان حرفهای زنانه و پرسشهای عصیانگرانه نپرداخت. در نوروز سال ۱۳۴۱، ناگهان درخشش چهره شاعری دیگر با نشر «اوهام بهاری» (بعد : «وهم سبز») در کتاب هفته چشمها را خیره کرد و، به دنبال آن یکی از مهمترین حوادث شعر امروز با انتشار مجموعه تولدی دیگر اتفاق افتاد.

به شاعر، در این مجموعه با گشودن دریچه هایی به دنیاهای نو احساسهایی دست می دهد که در اتاقهای دربسته خانگی هرگز به آن نمی توانست دست یابد. این احساسها سرشار است از وحشت زوال و جوش اضطراب و عصیان عمیق شاعری که، در عین اعتماد به خویش، از جامعه انسانی و جهانی سلب اعتماد کرده است.

اغلب اشعار این مجموعه نزدیک است به زبان محاوره و تخاطب و همراه است با وزنی نزدیک به طبیعت کلام و همچنین پر است از کلمات بسیط و مرکب جدید، امثال تقویم، قانون، روزنامه، نئون، جارو، كيف، کلاس، مدرسه، کفش، میز، فندک، خودکار، بازار، سیگار، افیون، اسم نویسی، خاکروبه، سیاه سرفه، مریض خانه، قتل عام، مراسم اعدام، طناب دار، انبار باروت، تیرهای تلگراف، کارخانجات پلاسکو، توپ ماهوتی و…. و دیگر نامهای اشیای امروزین که تا پیش از ورود در شعر شاعر، با توجه به اصل ممنوعیت كلمات غیرادبی در شعر، کمتر شاعری جرئت به کارگرفتن آنها را داشت. این نوع کلمات در کارخانه ذهن شاعر اندک اندک نسج و بافتی نو گرفت و در عروق ترکیبها و تعبیرهای تازه او خون و جوهری دیگر یافت ـ ترکیبهایی چون بهت معصوم، انبساط عشق، مردابهای الکل، غارهای تنهایی، چراغهای مشوش، ادراک ماه، دریافت ظلمت، نور مشکوک، شب منفور، چرک کینه، حس گم شدگی، اقلیم تباهیها، ماه و خورشید مقوایی، خمیازه های موذی کش دار، ازدحام کوچه خوشبخت، جنگل سبز سیال، حس سبز درختان، زندگی نقره ای آواز، ترنم دلگیر چرخ خیاطی، هجوم مخفی کابوسهای شوم، سرور ظرفهای مسین در سیاه کاري مطبخ و امثال آن… اینها نمونه هایی هستند از تعبیرهای دنیای پرهیاهو و در عین حال سهمناک شعر فروغ که گویی با حرکت در ازدحام کلمات، که در حقیقت حاصل انفجار و انقلاب ناگهانی ذهن اوست، آماده می شود تا فرمان دریافتهای تازه تخیل و تفکر خود را از نگاه بر ذهن و از ذهن به زبان خود تراوش دهد و سرانجام در آزمایشگاه خیال خویش، نا معمولترین و بیگانه ترین کلمات را در ترکیب و تزویجی نو، از صورت دو جزء ناجلیس به شکل دو جفت انیس درآورد و در قالب تعبیرها و تصویرهای جذاب و جدید جلوه گر سازد.

از ۳۵ شعر این مجموعه – گذشته از چند قطعه که در همان فضای پیشین شعر اوست و دو شعر «به علی گفت مادرش  روزی» و «ای مرز پرگهر» که این با طنزی در سطح و آن با تقلیدی آشکار از «پریا» و «دختران ننه دریا» است – ضمن توجه به زبان تازه دو مثنوي «عاشقانه» و «مرداب» نخست می توان از شعر «آن روزها» نام برد که هر چند همه بندهای آن در یک سطح نیست، دری است برای ورود به دنیای زبان و حس و فکر و شیوهٔ ویژهٔ شاعر. نشانه های این خصوصیات را در اشعار «باد ما را با خود خواهد برد»، «به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد»، «در غروبی ابدی»، «معشوق من»، «جمعه»، «هدیه»، «آیه های زمینی»، «عروسک کوکی» «در خیابانهای سرد شب»، «دیدار در شب»، «وهم سبز»، «فتح باغ» و خاصه «تولدی دیگر»، به وضوح بیشتر می توان دید – شعرهایی که برخی از آنها از پیشرفته ترین نمونه هایی موفق شعر امروز به شمار می روند.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد دوم) / انتشارات سروش