معرفی احمد شاملو

احمد شاملو (آذر ۱۳۰۴؛ تهران _ مرداد ۱۳۷۹؛ تهران) شاعر با نام شعری «ا. صبح) و (بعداً) «بامداد» و «ا. بامداد»؛ روزنامه‌نگار؛ قصه‌نویس کودکان؛ پژوهشگر فرهنگ عامه. پدرش افسر ارتش بود، از این رو او دوره‌ی ابتدایی را در خاش و زاهدان و مشهد و دوره‌ی دبیرستان را در بیرجند و مشهد و تهران گذراند. در ۱۳۲۱ یا ۱۳۲۲ به اتفاق خانواده‌اش به گرگان منتقل شد و در ۱۳۲۳ آلمان‌دوستی و دفاع از هیتلر دستگیر و در بازداشتگاه متفقین زندانی گردید. در ۱۳۲۴ از زندان آزاد شد و چندی بعد، ترک تحصیل کرد. اولین اثرش که حاوی چند داستان و شماری از شعرهایش بود در ۱۳۲۶ با نام آهنگ‌های فراموش شده منتشر شد. او در دیباچه‌ی آن نوشت: «قطعاتی که در این کتاب جمع‌آوری شده است، نوشته‌هایی است که در حقیقت می‌بایستی سوزانده شده باشد… این‌ها کاری است که باید هرچه زودتر گم بشود، فراموش بشود.» بعدها موضعی خصمانه‌تر نسبت به این مجموعه اختیار کرد و اشعار آن را «مشتی اشعار سست و قطعات رمانتیک و بی‌ارزش» خواند. از ۱۳۲۷ کار مطبوعاتی خود را با نشر مجله‌ی سخن نو آغاز نمود که چند شماره‌ای بیش دوام نیافت و دو سال بعد نیز چند شماره هفته‌نامه‌ی روزنه را در آورد. در ۱۳۳۰ نخستین مجموعه‌ی شعرش را که گویا نخست نام «شعر سفید غفران» را برای آن برگزیده بود به نام قطعنامه انتشار داد و آن را به مثابه‌ی قطعنامه‌ای در محکومیت عقاید و افکار و اشعار گذشته‌ی خود و ابراز ندامت از آن‌ها معرفی کرد. در ۱۳۳۱ مشاور فرهنگی سفارت مجارستان شد و ضمناً به همکاری با انجوی شیرازی در هفته‌نامه‌ی آتشبار پرداخت. پس از توقیف آتشبار در ۱۳۳۲ یک سالی به زندان افتاد. طی سال‌های بعد سردبیری و اداره‌ی چندین نشریه را بر عهده گرفت که از میان آن‌ها می‌توان به بامشاد (از ۱۳۳۵ یا ۱۳۳۶)، آشنا (از ۱۳۳۶)، اطلاعات ماهانه (۱۳۳۷)، کتاب هفته (از ۱۳۴۰)، خوشه (از (۱۳۴۶) و کتاب جمعه (از ۱۳۵۸) اشاره کرد. بعدها اذعان نمود که در دوره‌ای که شروع به سرودن شعر آزاد کرد، این قالب هنوز حقانیت خود را به اثبات نرسانده بود و بالطبع این گونه اشعار مشکل به چاپ می‌رسید، از این رو او ناچار نشریاتی را به راه می‌انداخت که ناشر این اشعار باشند – و البته این نوع نشریات نیز دوام چندانی نمی‌آورد. از ۱۳۴۴ به طور جدی دست به کار تدوین کتاب کوچه شد و از ۱۳۴۷ بررسی غزلیات حافظ را آغاز کرد که حاصل آن نسخه‌ای از دیوان حافظ به نام حافظ شیراز با مقدمه ای مفصل بود که در ۱۳۵۴ منتشر شد، هر چند که سال‌ها قبل نیز مجموعه‌ای از دیوان حافظ ترتیب داده بود. در ۱۳۵۰ برای تحقیق و تدوین کتاب کوچه به فرهنگستان زبان و ادب ایران دعوت شد و این همکاری سه سال دوام یافت. در ۱۳۵۱ به عنوان شاعر سال «جایزه‌ی ادبی فروغ» را دریافت کرد. در ۱۳۵۵ از طرف «انجمن قلم امریکا» به آن کشور دعوت شد. در ۱۳۵۶ به عنوان اعتراض به اختناق حاکم بر ایران به امریکا رفت. در بحبوحه‌ی انقلاب اسلامی به ایران بازگشت و به عضویت هیأت دبیران کانون نویسندگان ایران در آمد. در ۱۳۶۶ به عنوان مهمان در دومین کنگره‌ی بین‌المللی ادبیات در آلمان شرکت کرد و همچنین به دعوت «انجمن جهانی قلم» به سوئد رفت. در ۱۳۶۹ نیز سفر دیگری به آمریکا داشت که طی آن یک ترم در دانشگاه برکلی تدریس نمود. در همین سال جایزه‌ی سازمان دیدبان حقوق بشر را دریافت کرد. در اوایل ۱۳۷۶ به سبب بیماری، پای راست خود را از دست داد. در ۱۹۹۹ میلادی (۱۳۷۸) جایزه‌ «استیگ داگرمن» را از سوئد دریافت کرد.

در واقع با مجموعه‌ی هوای تازه (۱۳۳۶) بود که او خود را به عنوان شاعری اجتماعی و هدفمند شناساند و نشان داد که شعر واقعی از نظر او نه در گرو قالبی خاص و معین است و نه متکی به وزن یا بی‌وزنی. از دیدگاه او شعر هیچ نوع قیدی را نمی‌پذیرد و هنگامی که نیاز شاعرانه، شعری را در وجود شاعر می‌پروراند و بروز می‌دهد، از هر قیدی آزاد است. او شعر را در خدمت مردم و برای مردم می‌دانست. سال‌ها بعد با انتشار آیدا در آینه (و) لحظه‌ها و همیشه (۱۳۴۳) چنین می‌نمود که او تا حدی از مردم دلسرد شده و به شعر عاشقانه و تغزلی روی آورده است؛ و باز اشعار چند سال بعد وی خبر از تحولی دیگر به سوی شعر فلسفی و رمزی می‌داد که در آن تلفیقی از تفکرات اجتماعی و غنایی به چشم می‌خورد.

تحت تأثیر نیما یوشیج و چند شاعر غربی، شاملو «قدرت توصیفی جزء به جزء» پیدا کرد و کوشید آنچه را از یک شیء در طبیعت می‌دید، به طور دقیق و فشرده، به تصویر تبدیل کند و حالات روحی خود را در برابر اشیاء نشان دهد. این قدرت توصیف ابتدا متوجه تصویرگری جنگل و بیابان و ساحل و قایق – وکلا نمودهای زندگی روستایی ـ بود ولی بعدها متوجه شهر شد.

شاملو توانست در جهان واژه‌ها، دو روح گهگاه متضاد شعری (حماسی و تغزلی) را با موفقیت در هم بیامیزد و تمام شاعران همعصر خود را تحت تأثیر قرار دهد. احاطه‌اش به لغت و زبان فارسی گاه موجب آزمودن تجربیاتی می‌شد که دیگران را به تقلید وا‌می‌داشت بی‌آنکه توفیقی نصیبشان سازد. اگر نیما را بانیِ سبکی نو در شعر معاصر بدانیم، شاملو را باید کامیاب‌ترین رهرو وی به شمار آوریم؛ هر چند که از سویی دیگر او مبدع شعر سپید شناخته شده و خود نیز موفق‌ترین شاعر در این سبک بوده است.

سایر دفترهای شعر: آهن‌ها و احساس (۱۳۳۲؛ توسط فرمانداری نظامی ضبط و سوزانده شد)؛ باغ آینه (۱۳۳۹)؛ آیدا: درخت و خنجر و خاطره! (۱۳۴۴)؛ ققنوس در باران (۱۳۴۵)؛ مرثیه‌های خاک (۱۳۴۸)؛ شکفتن در مه (۱۳۴۹)؛ ابراهیم در آتش (۱۳۵۲)؛ از هوا و آینه‌ها (۱۳۵۳؛ منتخب ده دفتر پیشین)؛ دشنه در دیس (۱۳۵۶)؛ ترانه‌های کوچک غربت (۱۳۵۹؛ سروده‌های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۹)؛ در آستانه (۱۳۷۶)؛ مدایح بی صله (۱۳۷۱؛ سوئد سروده‌های پیش از ۱۳۶۹)؛ حدیث بی‌قراری ماهان (۱۳۷۹؛ چاپ اول پیشتر در خارج از کشور).

منظومه یا شعر بلند: بیست و سه (۲۳) تیر (۱۳۲۷ یا ۱۳۳۰).

مجموعه‌های شعر و نثر: درها و دیوار بزرگ چین (۱۳۵۲؛ مجموعه‌ی یازده داستان و نوشته و خاطره و نمایشنامه).

مجموعه مقالات: درست از میان گود.

و چند اثر دیگر که بیشتر ترجمه‌ی شعر یا آثار داستانی است و نیز چند داستان برای کودکان.

منبع: فرهنگ ادبیات فارسی / نوشته‌ی محمد شریفی / ویراسته‌ی محمدرضا جعفری / انتشارات معین / چاپ دوم 1387