زندگی‌نامه و معرفی آثار عبدالحسین نوشین
عبدالحسین نوشین (احتمالاً ۱۳۱۹ قمری (= ۱۲۷۹ یا ۱۲۸۰ شمسی؛ گفته‌اند که تاریخ تولدش را پنهان می‌کرده است، از این رو در بعضی منابع هم ۱۲۸۴ آمده است)؛ بیرجند – اردیبهشت ۱۳۵۰ (۱۹۷۱ میلادی)؛ مسکو) کارگردان تئاتر؛ پژوهشگر؛ بازیگر؛ نویسنده و مترجم با نام‌های مستعار: «قائم مقام» و «فردوس» و جز این‌ها.
در نوزادی پدر و مادرش را به فاصله‌ی کوتاهی از دست داد و مادربزرگش سرپرستی او را به عهده گرفت. در کودکی به تهران رفت. در ۱۲۹۸ همراه دایی‌اش به خراسان رفت و به مبارزان طرفدار کلنل محمدتقی‌خان پسیان پیوست. در ۱۳۰۱ به تهران بازگشت و در ۱۳۰۷ از مدرسه‌ی فرانسوی‌زبان «دارالمسلمین» دیپلم گرفت. در همان سال برای ادامه‌ی تحصیل به فرانسه اعزام گردید اما مستمری‌اش را به خاطر تغییر رشته قطع کردند و ناگزیر به ایران بازگشت. هنگامی که در فرانسه بود داوطلب اعزام به جنگ علیه فرانکو در اسپانیا شد اما او را نپذیرفتند. در ایران، نمایشی را که خود نوشته بود به اجرا درآورد و با درآمد حاصل از آن و فرهنگی که تألیف کرده بود، این بار با هزینه خود به فرانسه رفت و تا سال ۱۳۱۱ به تحصیل در رشته‌ی تئاتر پرداخت. با همکاری همسر آینده‌اش، بانو لرتا، و جمعی از هنرمندان آن دوره «تئاتر نکویی» را دایر کرد. در ۱۳۱۶ سفری به شوروی داشت که تأثیر عمیقی در او به جا نهاد. در همین سفر از مسکو به فرانسه رفت و به کنسرواتوار پاریس راه یافت. ظاهراً در همین دوران گرایشی عمیق به مارکسیسم پیدا کرد. پس از بازگشت به ایران ضمن کار در مجله‌ی موسیقی «هنرستان هنرپیشگی» را تأسیس نمود. همزمان به طور فعالانه در حرکت‌های سیاسی شرکت داشت و یکی از اعضاء گروه «۵۳ نفر» و از پایه‌گذاران «حزب توده‌ی ایران» بود. در ۱۳۲۳ به عنوان مسؤول کمیته‌ی ایالتی حزب توده‌ی ایران به خراسان رفت. پس از بازگشت به تهران در ۱۳۲۵ با همکاری اعضای گروه خود «تئاتر فردوسی» را بنیاد گذاشت. در بهمن ۱۳۲۷ به دنبال سوءقصد به جان شاه با گروهی از توده‌ای‌ها دستگیر و زندانی شد. در آذر ۱۳۲۹ با نه تن دیگر از زندان فرار کرد و به شوروی رفت و تا پایان عمر همان‌جا ماند و فقط در ۱۳۴۸ سفری بی‌سروصدا به ایران داشت. در دوره‌ی اقامت در شوروی، علاوه بر آنکه از آموزشگاه عالی ادبیات مسکو درجه‌ی دکتری گرفت، پس از مرگ برتلس، از ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۱ با همکاری دو تن دیگر به تصحیح نسخه‌ای از شاهنامه فردوسی همت گماشت که به چاپ مسکو معروف است. اگر چه بیشترین فعالیت و شهرت نوشین به عرصه‌ی تئاتر مربوط می‌شود و بزرگترین و مهم‌ترین تحولات را در تئاتر ایران پدید آورد، از آنجا که فردی دقیق و آشنا با روحیه‌ی تحقیق بود، کارهای ادبی‌اش از جمله تصحیح شاهنامه نیز ارزنده است. در داستان‌هایش به توصیف زندگی محرومان و ناهنجاری‌های اجتماعی و انتقاد از حکومت پرداخته است و تأثیر نگرش طبقاتی و تعهد ایدئولوژیک و حزبی نویسنده در آن‌ها به وضوح به چشم می‌خورد.
مجموعه نمایشنامه: خروس سحر (۱۳۲۶).
رمان: خان و دیگران (۱۳۵۸).
پژوهش‌های ادبی: واژه‌نامک (نسخه‌ی خطی آن را فرزندش کاوه به سفارت ایران داد تا در اختیار پرویز ناتل خانلری دبیر کل بنیاد فرهنگ ایران بگذارند و در ۱۳۵۱ یا ۱۳۵۳ منتشر شد)؛ سخنی چند درباره‌ی شاهنامه (۱۹۷۰ میلادی = ۱۳۴۹؛ مسکو – تهران ۱۳۶۷).
و چند اثر دیگر که اغلب ترجمه‌ی آثار نمایشی است. چند نمایشنامه نیز برای اجرا نوشت که به صورت کتاب چاپ نشده است.
منبع: فرهنگ ادبیات فارسی / نوشته‌ی محمد شریفی / ویراسته‌ی محمدرضا جعفری / انتشارات معین / چاپ دوم 1387
