کلیدر | محمود دولت آبادی

معرفی کتاب کلیدر

کلیدر (۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲) رمانی اقلیمی (حدود ۷۰۰۰۰۰ کلمه) از محمود دولت‌آبادی است. مکان و زمان وقوع: خراسان؛ ۱۳۲۵ تا چند سال بعد.

مارال دختر جوان ایلیاتی به دنبال دستگیری پدر و نامزد، و پس از مرگ مادرش بی‌کس و تنها می‌ماند و ناگزیر به چادر عمه‌ی نادیده‌اش بلقیس که از دیرباز با پدر او کدورت داشته است می‌رود. در خانواده‌ی کلمیشی کم‌و‌بیش پذیرای وی می‌شوند و کم‌کم عضوی از خانواده به شمارش می‌آورند، آن چنان که وقتی شیرو دختر کوچک خانواده قصد گریز با عاشقش را دارد رازش را تنها با وی در میان می‌گذارد و با ماه‌درویش می‌گریزد. در این میان مارال به گل محمّد (پسر میانی بلقیس) که مردی زن‌دار است دل می‌بازد و البته گل محمد نیز نسبت به او بی‌نظر نیست. دیری نمی‌گذرد که علی‌اکبر حاج‌پسند، پسر خاله‌ی گل محمد، گل محمد را در نقشه‌ای که دارند با خود همراه می‌کند. ماجرا از این قرار است که دایی عاشق و عیار شان، مَدیار، عاشق دختری به نام صوقی از طایفه‌ای دیگر شده است اما خانواده‌ی دختر با ازدواج آن‌ها موافقت ندارد؛ بنابراین دایی بنا به رسم رایج در ایلات تصمیم به ربودن دختر می‌گیرد و گل محمد و سه تن دیگر نیز با او همراهی می‌کردند. پنج تن بدین قصد مهیا می‌شوند و می‌تازند اما غائله‌ای درمی‌گیرد و عاقبت نه تنها نمی‌توانند صوقی را بربایند بلکه از طرف ایشان مدیار و از طرف مقابل حاج حسین چارگوشلی کشته می‌شود.

پس از بازگشت، گل محمّد با اکراه به کار درو می‌پردازد و این روزهای بی‌حادثه، محملی است برای بروز عشق او و مارال و عشقبازی آنان و سپس ازدواجشان. چندی بعد خبر می‌رسد که نادعلی پسر حاج حسین چارگوشلی به دنبال قاتلان پدرش می‌گردد و متعاقب آن امنیه‌ها چند بار به سراغ خانواده‌ی کلمیشی می‌آیند و بالاخره شبی که قصد می‌کنند گل محمد را با خود ببرند، به دست او و خان عمو کشته می‌شوند. اما راز این ماجرا پنهان نمی‌ماند و مدتی بعد با دستگیری گل محمد معلوم می‌شود که علی‌اکبر حاج‌پسند که از چند و چون ماجرا مطلع شده بوده، او را لو داده است. گل محمد مدت زیادی در زندان نمی‌ماند، زیرا یکی از زندانیان سیاسی به نام ستار با یافتن همدستانی در خارج از زندان و فراهم آوردن مقدمات کار، او و چند تن دیگر را به فرار تشویق می‌کند. پس از فرار گل محمّد و دو برادرش خان محمد و بیگ محمد و خان عمو نطفه‌ی گروهی را تشکیل می‌دهند و با کشتن علی‌اکبر حاج‌پسند به خاطر خیانتی که به آنان کرده است علم طغیان برمی‌دارند و به تدریج عده‌ای را نیز دور خود جمع می‌کنند. بزودی آوازه‌ی گل محمد در منطقه می‌پیچد و در میان رعيت‌ها محبوبیتی می‌یابد.

منبع: فرهنگ ادبیات فارسی / نوشته‌ی محمد شریفی / ویراسته‌ی محمدرضا جعفری / انتشارات معین / چاپ دوم 1387