زندگی در دوران شش پادشاه | خاطرات حاج عزالممالک اردلان

معرفی کتاب خاطرات حاج عز الممالک اردلان، زندگی در دوران شش پادشاه

خاطرات حاج عز الممالک اردلان، زندگی در دوران شش پادشاه، کتاب است مشتمل بر زندگی نامه و خاطرات شخصی و سیاسی نویسنده و بعضی مباحث اجتماعی، از زمان ناصر الدین شاه تا انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ به قلم امان الله اردلان ملقب به حاج عز الممالک ( ۱۲۶۰ – ۱۳۶۶ش)، رجل سیاسی برجسته معاصر، که در۱۳۷۲منتشر شد.

مؤلف متعلق به یکی از خاندانهای کهن حکومتگر در کردستان، پدرش ابوالحسن خان فخر الملک، نوه دختری عباس میرزا و مادرش، عبّاسه خانم دختر عبدالصمد میرزا عز الدوله برادر ناصر الدین شاه بود. وی در زمان وزارت پدرش در ایام صدارت عین الدوله، دستیار پدر شد و در همین زمان از مظفر الدین شاه لقب عز الممالک گرفت. او جزو مشروطه خواهان بود و به عضویت حزب دموکرات، از احزاب تندرو و انقلابی بعد از مشروطه درآمد و، پس از خلع محمد علی شاه از شهرهای متعدد از جمله دزفول و کرمانشاه به نمایندگی مجلس و به دفعات به عضویت هیئت رئیسه مجلس برگزیده شد. وی همچنین به سال ۱۳۵۴ نایب رئیس مجلس سنا شد.

اردلان نگارش خاطراتش را از دی ماه ۱۳۴۲ آغاز کرد و، طی دو سال در هزار صفحه به پایان برد. پس از آن از سال ۱۳۴۵ به صورت یادداشتهای روزانه کار را تا چند روز پیش از مرگش ادامه داد. خاطرات اردلان از حیث مـــوضوع شامل رویدادهای سیاسی، گزارش زیارتها، مسائل اجتماعی و خانوادگی همچنین شرح شکارهای اوست. با توجه به اینکه دوران فعالیتهای سیاسی اردلان در مشاغل گوناگون بسیار طولانی بوده، حوادث سیاسی روزگار معاصر بیشترین حجم خاطرات او را در برگرفته و حوادث مهمی همچون وقایع عصر مشروطه، جنگ جهانی اول، و جریان جمهوری خواهی در آن گزارش شده است.

کتاب شامل شش فصل است. فصل اول حاوی خاطرات نویسنده است از دوران کودکی تا جوانی که در آن، از وقایعی مهم همچون فتح تهران به دست مجاهدین مشروطه نیز یاد شده است. فصل دوم شرح ورود نویسنده است به صحنه سیاست کـه گزارش وقایعی مهم همچون تاجگذاری احمد شاه و آغاز جنگ جهانی اول را در بردارد. در فصل سوم، از وقایع مقارن با جنگ جهانی اول و مهاجرت نمایندگان عضو حزب دموکرات و تشکیل دولت در تبعید به ریاست نظام السلطنه مافی در کرمانشاهان، حرکت بـه سـمت استانبول، بازگشت سپس به میهن سخن رفته است. فصل چهارم درباره حوادثی است که از زمان انعقاد قرارداد ۱۹۱۹ تا شهریور ۱۳۲۰ بر نویسنده گذشته یا نویسنده شاهد آنها بوده است همچون وزارت در کابینه سردار سپه، طرح مسئله جمهوری، استعفای سردار سپه، و مسافرت نویسنده به اروپا فصل پنجم در شرح حوادث ایران از شهریور ۱۳۲۰ تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ است. در فصل ششم به شرح حوادث و وقایعی پرداخته شده که نویسنده از کودتای ۲۸ مرداد تا انقلاب اسلامی شاهد آنها بوده است. در این بخش یادداشتهایی درباره آغاز انقلاب اسلامی نیز به چشم می خورد.

بسیاری از مطالب کتاب به رغم فشردگی، حایز اهمیت است به خصوص شرح همکاری نویسنده با بلژیکیها و آمریکاییها در مالیهٔ ایران، ملاقات او با کلنل محمد تقی خان پسیان آنچه درباره سلیمان میرزا و بنیانگذاری حزب دست چپی دوران مشروطیت در آن آمده، حوادث مهم ایام رضا شاه، اشغال ایران به دست نیروهای متفقین، و قدرت یابی تدریجی محمد رضا شاه. زبان کتاب ساده و روان و خالی از تصنع و پیچیدگی است.