حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه | سنایی غزنوی

معرفی کتاب حديقة الحقيقة وشريعة الطريقة

کتاب حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه اولين منظومة مهم تعليمي عرفانی ـ اخلاقی در زبان فارسی است سروده ابو المجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی (میانه سالهای ۴۸۰ و ۴۸۴ احتمالاً ۵۳۵) در بحر خفیف مخبون اصلم یا محذوف.

در متن منظوم این کتاب سنایی بر آن نامی ننهاده اما، در مقدمه ای که به نظر برخی پژوهشگران ریخته قلم اوست و در آغاز حدیقه چاپ مدرس رضوی آمده، این منظومه الحديقة فى الحقيقه و الشريعة في الطريقة نامیده شده است. «فخری نامه» (به مناسبت لقب بهرامشاه ،غزنوی ،فخرالدوله) نام دیگر این منظومه، از مقدمة منثور آن و به قولی از مقدمه ای مأخوذ است که در نسخه اهدایی به بهرامشاه وجود داشته و نظیر آن مقدمه در کلیله و دمنه بهرامشاهی نیز دیده می شود که، در آن، بهرامشاه فخر السلاطين خـوانـده شده است. «الاهی نامه» نام دیگر آن است که نخستین بار در ترقیمه نسخه خطی مورخ ۵۸۸ دیده می شود. مولوی و یاران او نیز این منظومه را به همین نام می شناخته اند و آن در واقع لقب و بیانگر محتوای منظومه است. سنایی آباد نیز، که در مقدمه منثور حدیقه آمده، ظاهراً نوعی مفاخره شاعرانه است.

حديقه مجموعه ای است از عقاید مذهبی و اخلاقی که در قلمرو فرهنگی وسیع و نزد نسلهای دوره های متعدد مبنا و راهنمای اخلاقی بوده است. این منظومه در عین حال منبعی مهم برای مطالعه باورهای عامیانه و گنجینه دستمایه های مثلی و اصطلاحی در ادب فارسی شمرده می شود. سنایی، در این منظومه به ویژه در هفت باب نخستین آن یک دوره حكمت الاهی و عملی را به زبان شعر و به دیدی عارفانه بیان کرده است. وی از توحید و تنزیه و تقدیس باری تعالی آغاز و به اتقان صنع الاهی و لزوم توجه به حق و بی نیازی از غیر اشاره کرده، در باب عشق خلق به حق و تجرید و سلوک سخن گفته، به شرح مفاهیم کلیدی تصوف چون زهد و فقر و توکل و شوق و تسلیم و رضا پرداخته از عقل و نفس و علم و مباحث مربوط به آنها گفتگو کرده و اثری تلفیقی از عرفان و کلام و حکمت پدید آورده است. وی در مطاوی این گونه مباحث، گاه گاه فرصت یافته تا به مباحثی جنبی و فرعی از جمله در باب رؤیا و تعبیر خواب و بعضی مسائل پزشکی روی کند هر چند طرح این گونه مباحث باعث گسیختگی در رشته مطالب اصلی و اختلال نظم اثر و آماج نقد شده است.

فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد سوم)