جامه به خوناب | رضا جولایی

معرفی کتاب جامه به خوناب

کتاب جامه به خوناب مجموعه داستانی است از رضا جولایی (تولد: ۱۳۲۹) که در ۱۳۶۸ منتشر شد.

حوادث داستان‌های این کتاب در دوران قاجار رخ می‌دهد و نویسنده، با کاربرد زبان خاص این عصر و توصیف اشیا و مکان‌های «حسرت‌زا»، حس و حالی کهن‌گرایانه به نوشته‌های خود می‌بخشد تا بیانگر زمانه‌ای ازدست‌رفته و به تاریخ پیوسته گردد. ماجراها نیز چنان رمز و راز خیال‌ورزانه‌ای دارند که نمی‌توانند امروزه رخ داده باشند بلکه در دوره‌ای اتفاق می‌افتند که جلوه‌های روزگار نو هنوز جزئیات زندگی سنتی را نظرگیر نساخته بود. از این رو، اغلب داستان‌ها به صورت یادآوری خاطره‌ای پنهان‌مانده زیر غبار سالیان نوشته شده‌اند؛ مثل داستان «جامه به خوناب» که تک‌گویی مویه‌وار مادری است در عزای پسر خود که در جنگ کشته شده است.

مشغله‌ی ذهنی عمده‌ی نویسنده در داستان‌های این کتاب شکست ایرانیان در جنگ با روس‌ها است. او، در داستان‌هایی مبتنی بر طرح و توطئه و حوادثی تکان‌دهنده و پایان‌بندی‌هایی دور از انتظار، به پی‌آمدهای ناگوار جنگ می‌پردازد. مرگ سربازان در دشت‌های برف‌پوش یخ‌زده، بیمارستان‌های کهنه، خانه‌های سوخته، و مزارع پایمال‌شده همچنین روستاییان گریزان و آواره فضای داستان‌ها را تیره و عبوس می‌سازد.

نویسنده با افکندن پیچش نامحسوسی در طرح برخی از داستان‌ها آن‌ها را از سطحی واقع‌گرایانه به سطحی افسانه‌آسا می‌کشاند و کیفیتی رازآمیز به آن‌ها می‌بخشد. او گاه از تباهی اشرافیت قاجاری سخن می‌گوید و گاه زندگی پر ملال جوانان تحصیل‌کرده و از فرنگ‌برگشته‌ای را تصویر می‌کند که در غبار روزمرگی گم گشته‌اند. 

«شاهکار»، «شکارگاه»، «پرونده» و «مرگ مکرر» به شیوه‌ی داستان‌های پلیسی نوشته شده‌اند با این تفاوت که روال جستجوگرانه‌ی خاص آن‌ها سمت‌وسویی متافیزیکی گرفته و فضای داستان را در مهی گنگ و ناشناخته فرو برده است. در چنین فضایی است که قهرمانان داستان‌ها، با از سر گذراندن بحرانی درونی، به درک تازه‌ای از واقعیت وجودی خود می‌رسند.

«شکارگاه» توصیفی است از مهمانی گروهی از اشراف قاجار که آمده‌اند شکار کنند اما یکی پس از دیگری به وسیله‌ی آدم-گرگی شکار می‌شوند و به قتل می‌رسند. بی‌نتیجه‌ماندن تحقیقات کارآگاه داستان را در تعليقي جذاب بین قصه‌ی پلیسی و قصه رمزناک نگه می‌دارد. داستان رنگ تمثیلی می‌یابد و آدم-گرگ بیانگر اشرافیت فاسدی می‌شود که فروپاشی آن آغاز شده است. این وجهه‌ی نظر در داستان «باغ گل سرخ پروتیوا» نیز به چشم می‌خورد. جولایی، در این داستان، مرگ مرموز اشراف‌زاده‌ای تحصیل‌کرده‌ی فرنگ را که در چنگ گیاهی آدم‌خوار گرفتار آمده تصویر می‌کند.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی اسلامی، جلد سوم، انتشارات سروش