تاریخ روابط خارجی ایران | عبدالرضا هوشنگ مهدوی

تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم

کتاب تاریخ روابط خارجی ایران از منابع مهم تاریخی دربارهٔ روابط خارجی ایران از عصر صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم است؛ تأليف عبدالرضا هوشنگ مهدوی (تولد : ۱۳۰۹). کتاب مشتمل است بر یک پیشگفتار و نه فصل با عناوینی به این شرح: دوران جنگهای ایران و عثمانی (از قیام شاه اسماعیل اول صفوی تا معاهده صلح استانبول)؛ دوران شکوه و عظمت (از استرداد سرزمینهای از دست رفته تا عهدنامه صلح قصر شیرین)؛ دوران آرامش (از صلح با عثمانی تا سقوط اصفهان)؛ دوران پرآشوب (از سقوط صفویه تا استقرار قاجاریه)؛ دوران جنگهای ایران و روسیه (از فتح تفلیس تا معاهده ترکمانچای)؛ دوران اختلاف ایران و انگلیس (از شورش هرات تا معاهده صلح پاریس)؛ دوران رقابتهای استعماری (از انتزاع ترکستان و بلوچستان تا قرارداد تقسیم ایران به مناطق نفوذ)؛ دوران اشغال نظامی ایران (از کودتای محمدعلی شاه اسفند)؛ دوران پهلوی (از زمامداری رضاخان سردارسپه تا جنگ جهانی دوم).

مؤلف، در پیش گفتار، تاریخ روابط خارجی ایران را از قتل یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، تا به تخت نشستن شاه اسماعیل اول صفوی (سال ۹۰۷ هـ) را فشرده به سه مرحله به شرح زیر تقسیم کرده است:

ـ دوره تسلط اعراب (۳۱-۲۰۵) که ایران تحت سلطه سیاسی و مذهبی فاتحان مسلمان درآمد و خلفای اموی و عباسی سعی در ازبین بردن آثار تمدن و زبان و فرهنگ ایرانی داشتند.

ـ دوران امیران و پادشاهان محلی (۲۰۵ – ۶۵۶) که سلسله های طاهریان، صفاریان، سامانیان و دیلمیان روی کار آمدند و، پس از چندی، جای خود را به پادشاهان ترک نژاد غزنوی، سلجوقی و خوارزمشاهی دادند. در طول این مدت، ایران با کشورهای خارجی رابطه سیاسی و بازرگانی نداشت.

ـ دوره تسلط مغولان که، با سقوط خلافت عباسی (۶۵۲ هـ) به دست هولاکو، اروپاییان درصدد برقراری روابط سیاسی و بازرگانی با پادشاهان مغول برآمدند و سفرایی به دربار چنگیزخان مغول فرستادند و، بدین ترتیب، پای بازرگانان و جهانگردان و مُبلّغان مسیحی به ایران باز شد و بازار تجارت اروپا با کشورهای آسیایی تا حدی رونق گرفت. این وضع تا دوره تیموریان ادامه داشت تا آنکه، با ضعف این دولت در اوایل قرن نهم هجری، دو دولت آق قوینلو و قراقوینلو قدرت را در دست گرفتند و نبردهای متعدد و طولانی میان آنها درگرفت. مقارن این ایام، دولت عثمانی، با فتح قسطنطنیه، امپراتوری نیرومندی ایجاد کرد و نقشه تصرف کلیه کشورهای مسلمان را در سر پروراند.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد دوم)