سفرنامه ابن بطوطه | محمد علی موحد

معرفی کتاب رحلة ابن بطوطه یا سفرنامه ابن بطوطه

 سفرنامه ابو عبدالله محمد بن لواتي طنجی معروف به ابن بطوطه (۷۷۹-۷۰۳)، جهانگرد مشهور است. عنوان اصلی آن تحفة النَّظار في غرائب الامصار و العجائب الاسفار است.

 ابن بطوطه به سال ۷۲۵ در بیست و دو سالگی از زادگاه خود به قصد زیارت خانه‌ی خـدا عـازم سـفـر شـد. بیست و نه سال از عمر او در سفر گذشت. او سفر خویش را از زادگاهش طنجه آغاز کرد؛ پس از درنوردیدن قاره افریقا، وارد قاره آسیا شد، از راه دمشق به زیارت خانه خدا و مدفن رسول اکرم صلى الله عليه و آله و سلّم رفت و از آنجا از طریق شهرهای عراق وارد سرزمین ایران شد و پس از سیر و سیاحت در برخی از شهرهای ایران مانند ماه‌شهر، شوشتر، اصفهان، شیراز و کازرون مجدداً از راه عراق عازم زیارت خانه کعبه و مدفن پیامبر اسلام شد؛ سپس، بعد از پیمودن یمن و عدن و مگادیشو، از راه ظفار به سواحل شرق عربستان و خلیج فارس رسید و از راه بحرین رهسپار زیارت خانه خدا شد؛ پس از آن، از طریق آسیای صغیر و شبه جزیره کریمه به جنوب روسیه سفر کرد و از راه ولگا و خوارزم و شرق ایران به هندوستان رفت و از آنجا عازم مالدیو شد. به مقام قضا گمارده شد. سپس از آنجا راهی بنگال و سرزمین چین گشت و از راه جاوه، به ظفار، عراق، دمشق، مصر، تونس، غرناطه، و، سرانجام، مالی سفر کرد. سپس وارد جبل الطارق شد. او، در محرم ۷۵۳، به فرمان ابوعنان مرینی به افریقای مرکزی عزیمت کرد و از راه سجلماسه به مالی رسید؛ در ۷۵۴ به هکار و از آنجا به فاس رفت و تا پایان عمر در آن شهر ماندگار شد.

یادداشت‌های سفر ابن بطوطه را هندیان ضبط کردند و او، پس از بازگشت به فاس، شرح جهانگردی خویش را شفاهی گزارش می‌کرد تا آنکه ابوعنان مرینی، یکی از امیران بنی مرین از او خواست تا آن را به رشته‌ی تحریر درآورد و او دیده‌ها و شنیده‌های خود را طی سفرهای چندین ساله‌اش بر محمد بن جُزی کلبی املا کرد و کار این املا در ذی‌حجه سال ۷۵۶ به پایان رسید و ابن جزی از ساخت و پرداخت امانی او در ماه صفر ۷۵۷ فارغ شد. ابن بطوطه پیش از آنکه ادیب و دانشمند باشد، وقایع نگار بود. از این رو گزارش او از نکته‌سنجی و هنرنمایی ادبی عاری است. فقدان نگرش انتقادی سبب شده که هر آنچه شنیده در سفرنامه خود درج کند و از این راه گزافه ها و خرافه هایی در گزارشهای او رخنه کرده است. او هر چند گستره‌ی جغرافیایی عظیمی را در نوردیده به مسائل جغرافیایی توجه چندانی نشان نداده است. سفرنامه ابن بطوطه در واقع بیانگر مشاهدات او از آداب و رسوم و سنن و سلوک مردم سرزمین‌هایی است که وی به آن‌ها سفر کرده است. او در هر دیاری، آنچه در نظرش جالب آمده، از پوشاک و خوراک گرفته تا خُلقیات مردم، در گزارش خود گنجانده است. وی همچنین به شرح وقایع و جنگ‌ها و کشمکش‌هایی پرداخته که شاهد آن‌ها بوده است.

در سفرنامه‌ی او حکایت‌های بسیاری از علما و فقها و صالحان و عارفان و کرامات برخی از شیوخ که ملاقات کرده همچنین درباره سلاطین و خاتون‌ها و رفتار آنان نقل شده است.

ابن بطوطه مردی دیندار بوده و از ذکر و وصف مسجد و زوایای شهرهای مسیر سفر خود فروگذار نشده است. وی از خانه کعبه، مسجد النبی، صفا، مروه، و اماکن مقدس قدس توصیف نسبتاً دقیقی به دست داده همچنین از بزرگان و عالمانی که در قبرستان‌‎های بازدیدی او مدفون بوده‌اند نام برده است.